Ποιοι όγκοι αντιμετωπίζονται χειρουργικά. Σε ποια στάδια χορηγούνται χημειοθεραπεία και ακτινοθεραπεία. Οι ενδείξεις της ανοσοθεραπείας και των στοχευμένων θεραπειών.

Ο καρκίνος του πνεύμονα δεν είναι μία ενιαία ασθένεια, αλλά μία νόσος με πολλούς διαφορετικούς τύπους. Μοιραία λοιπόν δεν θα μπορούσαν όλοι να έχουν την ίδια αντιμετώπιση. Τουλάχιστον όχι την εποχή των καταιγιστικών ιατρικών εξελίξεων, που είδε μία καινοτόμα θεραπευτική προσέγγιση, την ανοσοθεραπεία, να μετατρέπεται στον τέταρτο πυλώνα των αντικαρκινικών θεραπειών.

«Η ανοσοθεραπεία αποτελεί μία από τις καλύτερες εξελίξεις που έχουμε για την θεραπεία του καρκίνου του πνεύμονα». «Είναι επίσης μία θεραπεία με μεγαλύτερη διάρκεια ανταποκρίσεως απ’ ό,τι οι άλλες μέθοδοι και ευνοϊκότερο προφίλ τοξικότητας και ασφάλειας. Εφ’ όσον, λοιπόν, ο ασθενής ανταποκριθεί σε αυτήν, ζει περισσότερο, χωρίς να χρειάζεται πρόσθετες θεραπείες».

Τι είναι η ανοσοθεραπεία

Η ανοσοθεραπεία είναι μία μέθοδος η οποία δεν στοχεύει τον καρκίνο καθ’ εαυτό, όπως κάνουν οι άλλες θεραπείες. Ο στόχος της είναι να κινητοποιήσει μία ομάδα κυττάρων του ανοσοποιητικού που λέγονται Τ-λεμφοκύτταρα.

Τα κύτταρα αυτά είναι οι «στρατιώτες» του ανοσοποιητικού, που θα έπρεπε να επιτεθούν στα καρκινικά κύτταρα για να τα εξουδετερώσουν. Χωρίς την ανοσοθεραπεία, όμως, δεν το κάνουν, διότι τα εμποδίζουν συγκεκριμένοι μηχανισμοί που λέγονται ανοσιακά σημεία ελέγχου.

Τα σημεία αυτά χρησιμοποιεί ο καρκίνος για να «κρυφτεί» από τα Τ-λεμφοκύτταρα. Το ένα βρίσκεται στους περιφερειακούς λεμφαδένες και είναι το σύστημα CTLA4. Το δεύτερο βρίσκεται στο περιβάλλον του όγκου και είναι το PD-1/PD-L1.

Η ανοσοθεραπεία δρα εναντίον αυτών των σημείων, αναστέλλοντας τη δράση τους. Έτσι επιτρέπει στα Τ-λεμφοκύτταρα να εντοπίσουν τα καρκινικά κύτταρα, να ενωθούν μαζί τους και να τα καταστρέψουν.

Τρεις ομάδες φαρμάκων

Υπό αυτή την έννοια, έχουν αναπτυχθεί τρεις ομάδες ανοσοθεραπευτικών παραγόντων, ενώ υπό ανάπτυξη βρίσκονται και άλλες. Οι ομάδες που ήδη υπάρχουν και χρησιμοποιούνται είναι:

• Οι παράγοντες anti-PDL1 (σε αυτή την κατηγορία ανήκουν τα φάρμακα atezolizumab, avelumab, durvalumab)
• Οι παράγοντες anti-PD1 (nivolumab, pembrolizumab)
• Οι παράγοντες anti-CTLA4 (ipilimumab)

«Οι ομάδες αυτές ενδεχομένως παρουσιάζουν διαφορετικότητα στον τρόπο δράσης τους», εξηγεί ο κ. Κεντεποζίδης. Ωστόσο η ανοσοθεραπεία δεν είναι μία θεραπευτική προσέγγιση κατάλληλη για όλους τους ασθενείς, ανεξαρτήτως τύπου και σταδίου καρκίνου. Στην πραγματικότητα, έχει συγκεκριμένες ενδείξεις.

Για τις συχνότερες μορφές

«Ο καρκίνος του πνεύμονα έχει δύο κύριους τύπους, τον μικροκυτταρικό και τον μη-μικροκυτταρικό». «Ο μη μικροκυτταρικός καρκίνος του πνεύμονα (ΜΜΚΠ) είναι μακράν ο συχνότερος, αντιπροσωπεύοντας το σχεδόν 80% των περιστατικών. Στα αρχικά στάδιά του αντιμετωπίζεται με χειρουργική αφαίρεση και ύστερα χημειοθεραπεία ή/και ακτινοθεραπεία. Αυτό εξαρτάται από το ακριβές στάδιο και τον τύπο του. Γενικά, εγχείρηση γίνεται στα στάδια 1-3 του καρκίνου, ακτινοθεραπεία στα στάδια 2-3 και χημειοθεραπεία σχεδόν σε όλα».

Μερικές φορές, χορηγείται προεγχειρητικά η ακτινοθεραπεία, συνήθως μαζί με χημειοθεραπεία. Αυτό γίνεται για να συρρικνωθεί ο καρκινικός όγκος και να καταστεί χειρουργήσιμος. Η διαδικασία αυτή λέγεται υποσταδιοποίηση. Σε ορισμένες περιπτώσεις, εξ άλλου, η ακτινοθεραπεία εφαρμόζεται αντί για την χειρουργική αφαίρεση.

Όταν ο καρκίνος του πνεύμονα είναι προχωρημένος ή μεταστατικός, χορηγείται ανοσοθεραπεία με ή χωρίς χημειοθεραπεία. Μπορεί επίσης να χορηγηθεί στοχευμένη θεραπεία. «Πρόκειται για ειδικά φάρμακα, τα οποία επιδρούν σε συγκεκριμένα γονίδια που έχουν αλλάξει ή υπερεκφράζονται στα καρκινικά κύτταρα».

Η ανοσοθεραπεία χορηγείται κυρίως στο στάδιο 4 και σε ορισμένες περιπτώσεις στο στάδιο 3 του μη μικροκυτταρικού καρκίνου του πνεύμονα. Δοκιμάζεται επίσης σε μελέτες και προεγχειρητικά, σαν θεραπεία υποσταδιοποίησης. Οι στοχευμένες θεραπείες μπορεί να χορηγηθούν σε προχωρημένα στάδια της νόσου ή μερικές φορές σε πιο πρώιμα.

Συνολικά, οι στοχευμένες θεραπείες αφορούν ποσοστό 5-12% των όγκων του πνεύμονα. Η ανοσοθεραπεία αφορά το σχεδόν 80%, αλλά χορηγείται υπό προϋποθέσεις (π.χ. οι ασθενείς πρέπει να έχουν καλή γενική κατάσταση υγείας).

Ο μικροκυτταρικός καρκίνος του πνεύμονα

Ο μικροκυτταρικός καρκίνος του πνεύμονα (ΜΚΠ) τυπικά αντιμετωπίζεται με χημειοθεραπεία ή/και ακτινοθεραπεία. Αυτό οφείλεται στο ότι κατά κανόνα ανιχνεύεται σε πιο προχωρημένο στάδιο, όταν η εγχείρηση δεν είναι εφικτή. Τα τελευταία χρόνια, όμως, έχει αρχίσει να χορηγείται και ανοσοθεραπεία, με σημαντικά ποσοστά επιτυχίας.

Στην περίπτωση του μικροκυτταρικού καρκίνου του πνεύμονα, η ανοσοθεραπεία έχει έγκριση για ασθενείς με εκτεταμένη νόσο (π.χ. μετάσταση στον εγκέφαλο, το επινεφρίδιο κ.λπ.).

Μεμονωμένα ή σε συνδυασμό

Και στους δύο κύριους τύπους καρκίνου του πνεύμονα, τα ανοσοθεραπευτικά φάρμακα χορηγούνται μεμονωμένα ή σε συνδυασμό με άλλες θεραπείες, όπως η χημειοθεραπεία.

Προσφάτως εγκρίθηκε και η πρώτη συνδυασμένη ανοσοθεραπεία (nivolumab μαζί με ipilimumab) για χορήγηση μαζί με χημειοθεραπεία σε ασθενείς με μεταστατικό μη μικροκυτταρικό καρκίνο του πνεύμονα. «Έγιναν μελέτες που έδειξαν ότι είναι ένας καλός συνδυασμός, ο οποίος ωφελεί μερικούς ασθενείς. Ο συνδυασμός φαίνεται επίσης ότι είναι κατάλληλος και για ορισμένους ασθενείς με μικροκυτταρικό καρκίνο του πνεύμονα».

Σημαντική παράταση της ζωής

Η εισαγωγή της ανοσοθεραπείας στις θεραπείες για τον καρκίνο του πνεύμονα, έχει προσφέρει σημαντικά οφέλη στους ασθενείς.

«Στους ασθενείς με μη-μικροκυτταρικό καρκίνο του πνεύμονα που ανταποκρίνονται σε αυτήν, βλέπουμε σημαντική παράταση του προσδόκιμου επιβίωσης και βελτίωση στην ποιότητα ζωής. Και αυτό, παρότι είναι μία θεραπευτική προσέγγιση που χορηγείται ευρέως μόλις 5-6 χρόνια», λέει ο ειδικός. «Πριν από λίγα χρόνια οι ασθενείς που έφταναν την πενταετία από τη διάγνωση ήταν το περίπου 10%. Σήμερα,  το 30-35% έχουν ξεπεράσει τα πέντε χρόνια από την έναρξη της ανοσοθεραπείας. Και μιλάμε πάντοτε για ασθενείς με προχωρημένη ή μεταστατική νόσο».

Η εικόνα για τον μικροκυτταρικό καρκίνο του πνεύμονα δεν είναι ακόμα σαφής. «Βλέπουμε βελτίωση, αλλά δεν μπορούμε να την προσδιορίσουμε με ακρίβεια, διότι η ανοσοθεραπεία χορηγείται ακόμα λιγότερα χρόνια στους ασθενείς. Πιστεύουμε όμως ότι θα είναι εξίσου σημαντική, υπό προϋποθέσεις», διευκρινίζει.

Νικόλαος Κεντεποζίδης: Παθολόγος-ογκολόγος

• Ετικέτες ανοσοθεραπεία, καρκίνος του πνεύμονα