Πόσο «ηθικός» είναι ο εγκέφαλός μας;

Υπάρχουν πολλά στοιχεία που δείχνουν ότι η διάκριση μεταξύ καλού και κακού δεν είναι μόνο θέμα εκπαίδευσης, μόρφωσης, αγωγής, αλλά και εγκεφάλου.

Ίσως να συμβαίνει σε πολλούς να έχουν επίγνωση εκ των προτέρων πότε μια πράξη τους είναι καλή και πότε όχι. Πότε συμπεριφέρονται καλά ή πότε είναι επιθετικοί. Ανεξάρτητα από ηλικία, καταγωγή, θρησκεία και μόρφωση, εμείς οι άνθρωποι γνωρίζουμε βασικά τι είναι καλό και τι κακό. Eχουμε ηθικούς ενδοιασμούς σχετικά με το να σκοτώνουμε, να κλέβουμε ή να λέμε ψέματα σε άλλους ανθρώπους. Υπάρχουν πολλά στοιχεία που δείχνουν ότι η διάκριση μεταξύ καλού και κακού δεν είναι μόνο θέμα εκπαίδευσης, μόρφωσης, αγωγής, αλλά και εγκεφάλου.

Επιστημονική κατηγοριοποίηση του εγκεφάλου

Είναι αλήθεια ότι οι ηθικοί κανόνες βασίζονται στην παράδοση, τον πολιτισμό και τη θρησκεία. Αλλά τα θεμέλια της ηθικής βρίσκονται ήδη στα γονίδιά μας, καθορίζουν τη διαίσθησή μας, τα πρωτόγονα και αρχαϊκά μας συναισθήματα. Προκειμένου οι άνθρωποι να συμβιώνουν ειρηνικά, οι κοινότητες θέτουν από μόνες τους κανόνες που πρέπει να τηρούν όλοι. Oποιος τους παραβιάζει αντιβαίνει τους ηθικούς κανόνες της κοινότητας. Η αντικοινωνική συμπεριφορά μπορεί να οδηγήσει στον αποκλεισμό από την κοινότητα. Παράλληλα βιολόγοι που ερευνούν την εξέλιξη του ανθρώπου πιστεύουν ότι η ηθική προέκυψε άμεσα από την εξέλιξη. Oταν οι άνθρωποι πριν από 400.000 χρόνια βγήκαν μαζί για να κυνηγήσουν και να μαζέψουν την τροφή τους, είναι πιθανόν να έθεσαν τις πρώτες ηθικές νόρμες. «Οι άνθρωποι πάντα ζούσαν κοινωνικά και κοινωνική ζωή σημαίνει κανόνες» λέει ο εξελικτικός βιολόγος Γιούργκεν Μπεράιτερ-Χαν από το Πανεπιστήμιο της Φρανκφούρτης.Η έρευνα του εγκεφάλου λοιπόν ασχολείται επίσης και με το ζήτημα της προέλευσης της ηθικής.

Μειωμένο αίσθημα ενοχής λόγω εγκεφαλικής διαταραχής;

Σε εθελοντές έγινε σάρωση του εγκεφάλου τους με μαγνητικό τομογράφο (MRI), αφού πρώτα έπρεπε να λύσουν διάφορα ηθικά προβλήματα, ενώ νευρολόγοι μέτρησαν ποιες περιοχές του εγκεφάλου ήταν ενεργείς. Ερευνητική ομάδα με επικεφαλής τον Φρέντερι Χοπ από το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στη Σάντα Μπάρμπαρα κατέγραψε τις εγκεφαλικές δραστηριότητες 64 ατόμων για μια νέα μελέτη. Κατά τη διάρκειά της έπρεπε να αντιμετωπίσουν 120 διαφορετικές καταστάσεις κακής συμπεριφοράς ηθικού ή κοινωνικού περιεχόμενου. Για παράδειγμα, αν είναι ηθικά καταδικαστέο να αντιγράφει κανείς σε ένα τεστ ή είναι μάλλον συνηθισμένο. 

Πώς κρίνουμε τότε τους ανθρώπους που παραβιάζουν τους ηθικούς κανόνες συνειδητά με πολύ εμφανή τρόπο; Τα ερωτήματα αυτά απασχολούν και την εγκληματολογία. Aνθρωποι με έντονη παραβατική συμπεριφορά, επιθετικά άτομα και ψυχοπαθείς παρουσιάζουν συχνά εμφανείς αποκλίσεις και ορισμένες περιοχές του εγκεφάλου τους είναι λιγότερο ενεργές. Οι ψυχοπαθείς είναι “συναισθηματικά ψυχροί”, δεν αισθάνονται ούτε φόβο ούτε συμπόνια. Αλλά όταν μιλάμε για ενοχή, τι σημαίνουν οι αποκλίσεις στην εγκεφαλική δραστηριότητα για την ποινική αξιολόγηση της ενοχής; Δηλαδή, με άλλα λόγια, μπορεί ένας εγκληματίας να επικαλεστεί ελαφρυντικά ύστερα από μια αξιόποινη πράξη του με βάση κάποια συγκεκριμένη εγκεφαλική δραστηριότητά ή διαταραχή; Υπάρχει εν τέλει ο «ηθικός» ή ο «ανήθικος» εγκέφαλος;

Η εγκληματολογία προσεγγίζει την εγκληματική συμπεριφορά κάποιες φορές και μέσα από αυτή τη διάσταση. Στην Ιταλία το 2009 μειώθηκε η ποινή σε μια εγκληματία, αναγνωρίζοντας μια εγκεφαλική διαταραχή της ως ελαφρυντικό. Σε μαγνητική τομογραφία του εγκεφάλου της εντοπίστηκε ένας γονότυπος με δυσμενή επίδραση στη φυσιολογία του εγκεφάλου της που την έκανε πιο επιρρεπή σε επιθετική συμπεριφορά. Στις περισσότερες χώρες δεν υπάρχει ακόμη σαφής νομική βάση για αυτό το εξαιρετικά δύσκολο επιστημονικό πεδίο.

Πηγή: DW, kathimerini.gr