Μια κλινική δοκιμή αποκαλύπτει τα πρώτα στοιχεία για τον τρόπο με τον οποίο ο εγκέφαλος αναδομείται κατά τον πρώτο μήνα λήψης αντικαταθλιπτικών καθώς και για τη σχέση μεταξύ νευροπλαστικότητας και κατάθλιψης.

Σχεδόν ένας στους πέντε ενήλικες στις Ηνωμένες Πολιτείες έχει διαγνωστεί με κλινική κατάθλιψη, γεγονός που την καθιστά σημαντικό παράγοντα θνησιμότητας.

Ωστόσο, η κλινική κατάθλιψη θεωρείται μία από τις πιο θεραπεύσιμες διαταραχές της διάθεσης, παρόλο που ούτε η ίδια η διαταραχή ούτε τα φάρμακα που χρησιμοποιούνται εναντίον της είναι ακόμη πλήρως κατανοητά.

Οι θεραπείες πρώτης γραμμής μέσω λήψης αντικαταθλιπτικών SSRI (εκλεκτικοί αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης) πιθανόν να απελευθερώνουν περισσότερο από τον νευροδιαβιβαστή σεροτονίνη για να βελτιώσουν την επικοινωνία μεταξύ των νευρώνων. Αλλά το ερώτημα για το πώς τα αντικαταθλιπτικά SSRI αλλάζουν διαρκώς τη διάθεση ενός ατόμου δεν έχει απαντηθεί ποτέ απολύτως ικανοποιητικά.

Οι επιστήμονες εκτιμούν ότι πάνω από το 30% των ασθενών δεν ωφελούνται από αυτή την κατηγορία αντικαταθλιπτικών. Και ακόμη και όταν τα καταφέρνουν, οι επιδράσεις των SSRI στη διάθεση χρειάζονται αρκετές εβδομάδες για να αρχίσουν να επιδρούν, αν και χημικά, επιτυγχάνουν το στόχο τους μέσα σε μία ή δύο ημέρες.

Για την ακρίβεια, τα αντικαταθλιπτικά SSRI συχνά δεν λειτουργούν. Οι επιστήμονες εκτιμούν ότι πάνω από το 30% των ασθενών δεν ωφελούνται από αυτή την κατηγορία αντικαταθλιπτικών. Και ακόμα και όταν τα καταφέρνουν, οι επιδράσεις των SSRI στη διάθεση χρειάζονται αρκετές εβδομάδες για να αρχίσουν να επιδρούν, αν και χημικά, επιτυγχάνουν το στόχο τους μέσα σε μία ή δύο ημέρες.

«Είναι πραγματικά ένας γρίφος για πολλούς ανθρώπους: Γιατί τα αντικαταθλιπτικά αργούν να δράσουν;» λέει η Gitte Knudsen, νευροβιολόγος και νευρολόγος στο Πανεπιστήμιο της Κοπεγχάγης στη Δανία. «Παίρνετε ένα αντιβιοτικό και αρχίζει να δρα αμέσως. Αυτό δεν συμβαίνει με τα αντικαταθλιπτικά».

Οι ειδικοί έχουν προτείνει θεωρίες σχετικά με το τι προκαλεί αυτήν την καθυστέρηση, αλλά για την Knudsen, οι πιο σχετικές αφορούν την ικανότητα του εγκεφάλου μας να αναπροσαρμόζεται φυσικά με την πάροδο του χρόνου: ένα χαρακτηριστικό που ονομάζεται νευροπλαστικότητα. Στην ενήλικη ζωή, οι εγκέφαλοι σπάνια δημιουργούν νέους νευρώνες, αλλά δημιουργούν νέες διασυνδέσεις μεταξύ των υπαρχόντων, που ονομάζονται συνάψεις. «Αυτό ακριβώς συμβαίνει όταν γυμναζόμαστε ή μαθαίνουμε κάτι καινούργιο», λέει η Knudsen.

Αυτός ο μετασχηματισμός βελτιώνει τη γνωστική λειτουργία και τη συναισθηματική επεξεργασία. Η Knudsen πιστεύει ότι η επανασύνδεση θα μπορούσε επίσης να απελευθερώσει κάποιον από τους κύκλους της αρνητικής αναπόλησης – ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα των καταθλιπτικών επεισοδίων.

H Knudsen πιστεύει ότι τα αντικαταθλιπτικά SSRI οφείλουν την αποτελεσματικότητά τους τουλάχιστον εν μέρει στην ενίσχυση της νευροπλαστικότητας. Γράφοντας στην επιθεώρηση Molecular Psychiatry  νωρίτερα αυτό το μήνα, η ομάδα της έδειξε πώς δοκίμασε αυτή τη θεωρία σε ανθρώπους, χάρη σε ένα ειδικό είδος σάρωσης ΡΕΤ που αναπτύχθηκε τα τελευταία χρόνια. Στρατολόγησαν 32 άτομα για να λάβουν το αντικαταθλιπτικό SSRI escitalopram (επίσης γνωστό με την εμπορική ονομασία Lexapro) ή ένα εικονικό φάρμακο (placebo) για ένα μήνα. Στη συνέχεια ζήτησαν από τους ανθρώπους να κάνουν μια σάρωση ΡΕΤ στο τέλος της δοκιμής και χρησιμοποίησαν ραδιενεργούς ιχνηθέτες για να εντοπίσουν πού στον εγκέφαλο σχηματίζονται νέες συνάψεις.

Όσο περισσότερο χρόνο κάποιος έπαιρνε το αντικαταθλιπτικό πριν από τη σάρωση του εγκεφάλου του, τόσο περισσότερα συναπτικά σήματα εντόπιζε η ομάδα – ένα υποκατάστατο των αυξημένων συνδέσεων. «Αυτό είναι ένα από τα πρώτα στοιχεία που αποδεικνύουν ότι αυτά τα φάρμακα χρειάζονται χρόνο για να δράσουν, και δρουν μέσω της αύξησης του αριθμού των συναπτικών επαφών μεταξύ των νευρικών κυττάρων», λέει η Knudsen.

Το εύρημα αυτό υποδηλώνει ότι τα SSRI βελτιώνουν τη νευροπλαστικότητα κατά τις πρώτες εβδομάδες ή μήνες της θεραπείας και ότι η νευροπλαστικότητα συμβάλλει στο όφελος των φαρμάκων – αλλά και στην καθυστέρηση μέχρι οι χρήστες να αισθανθούν καλύτερα.

Όταν εφευρέθηκαν τα SSRIS πριν από περίπου 40 χρόνια, οι νευροεπιστήμονες και οι ψυχολόγοι ήθελαν να μάθουν πώς ακριβώς λειτουργούν. Μελέτες αποσαφήνισαν το ρόλο της σεροτονίνης πριν από περίπου 20 χρόνια, αποδεικνύοντας ότι όταν τα επίπεδα σεροτονίνης αυξάνονται, ο εγκέφαλος απομακρύνεται από τις αρνητικές προκαταλήψεις κατά την επεξεργασία των συναισθημάτων. Αλλά αυτές οι στιγμιαίες αλλαγές στην αντίληψη δεν αρκούν για να ανακουφίσουν τα συμπτώματα.

Μια θεωρία που εξηγεί το γιατί υπάρχει καθυστέρηση μεταξύ της έναρξης της θεραπείας με SSRI και της αλλαγής της διάθεσης είναι ότι ο εγκέφαλος χρειάζεται εβδομάδες για να επαναρυθμίσει τα επίπεδα σεροτονίνης. Σκεφτείτε το ως ένα σύστημα ανατροφοδότησης: αρχικά, αφού ένας SSRI ανεβάσει τα επίπεδα σεροτονίνης του ατόμου, ο εγκέφαλός του ανταποκρίνεται με το να φρενάρει την παραγωγή του νευροδιαβιβαστή. Όμως τα επίπεδα σεροτονίνης του πέφτουν και πάλι. «Είναι σαν θερμοστάτης», λέει η Knudsen. Χρειάζεται λίγος χρόνος μέχρι να προσαρμοστεί ο εγκέφαλος.

Ωστόσο, νεότερες μελέτες έδειξαν ότι σε θηλυκούς αρουραίους στους οποίους χορηγήθηκαν καθημερινές δόσεις SSRI, σχηματίστηκαν νέες συνάψεις στον οπτικό φλοιό και στον ιππόκαμπο, περιοχές του εγκεφάλου που συνδέονται με τη μάθηση και τη μνήμη. Αυτό έδειξε ότι οι SSRI προκαλούν νευροπλαστικότητα.

Αλλά μέχρι πριν από περίπου επτά χρόνια, οι επιστήμονες δεν μπορούσαν να αναπαράγουν αυτές τις μελέτες σε ανθρώπους, καθώς δεν υπήρχε τρόπος να μετρήσουν τη συναπτική πυκνότητα χωρίς να κόψουν εγκεφαλικό ιστό. Στη συνέχεια, το 2016, οι ερευνητές ανέπτυξαν έναν τρόπο να ανιχνεύουν τη συναπτική δραστηριότητα σε ζωντανούς ανθρώπινους εγκεφάλους κατά τη διάρκεια σαρώσεων PET.

Αυτές οι σαρώσεις ανιχνεύουν φως που εκπέμπεται από ραδιενεργές «ετικέτες» που έχουν σχεδιαστεί για να κολλούν σε συγκεκριμένες πρωτεΐνες. Ο ασθενής λαμβάνει μια ένεση αυτών των ραδιενεργών δεικτών, οι οποίοι διαχέονται στις πρωτεΐνες-στόχους στον εγκέφαλο. Η σάρωση αποκαλύπτει έναν χάρτη του πού ακριβώς βρίσκονται αυτές οι πρωτεΐνες.

Οι επιστήμονες άρχισαν γρήγορα να χρησιμοποιούν τη μέθοδο PET για τη μελέτη διαταραχών όπως η νόσος Αλτσχάιμερ και η σχιζοφρένεια, πείθοντας την Knudsen για τη δύναμή της στις μελέτες ψυχικής υγείας.

Η νευροπλαστικότητα μπορεί να αποτελέσει ένα αντίδοτο στις οδυνηρές, επαναλαμβανόμενες σκέψεις που συχνά υπάρχουν στην κατάθλιψη. «Είναι σχεδόν σαν ο εγκέφαλος να είναι παγιωμένος σε ένα ανθυγιεινό μοτίβο που ενισχύει τον εαυτό του», λέει η Knudsen. Αν η ανατροφοδότηση ενισχύει την αρνητική σκέψη, τότε ο σχηματισμός νέων συνδέσεων προσφέρει μια διέξοδο, λέει, «σαν να έχεις ένα κουμπί επαναφοράς που σε κάνει να σκέφτεσαι διαφορετικά».

Με στοιχεία από το WIRED. Πηγή: lifo.gr

• Ετικέτες αντικαταθλιπτικά, κατάθλιψη